Nguyên nhân dẫn tới tình trạng tăng sắc tố da

Khi làn da bỗng trở nên đen sạm so với các vùng xung quanh, đó chính là lúc bạn đang phải đối mặt với tình trạng tăng sắc tố da. Đây là vấn đề da liễu phổ biến, thường vô hại nhưng có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tự tin. Vậy nguyên nhân nào gây nên tăng sắc tố da? Cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé!

1. Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời

Ánh nắng mặt trời, đặc biệt là tia UV, kích thích các tế bào melanocyte sản xuất thừa melanin – chất tạo màu cho da, dẫn đến các vùng da sẫm màu như nám da, đồi mồi hoặc tàn nhang.

Tia UVB gây bỏng nắng trực tiếp, dẫn đến viêm da và tăng sắc tố sau viêm (post-inflammatory hyperpigmentation). Tia UVA thâm nhập sâu hơn, gây lão hóa da và phân bố melanin không đều, tạo nên các đốm nâu tích tụ theo thời gian. Tiếp xúc kéo dài mà không bảo vệ có thể làm trầm trọng thêm các tình trạng như melasma (nám da), đặc biệt ở phụ nữ do yếu tố hormone kết hợp.

Cách phòng ngừa
- Sử dụng kem chống nắng phổ rộng (SPF 30+ trở lên) hàng ngày, bôi lại sau 2-3 giờ nếu ở ngoài trời.
- Tránh nắng cao điểm từ 10h sáng đến 4h chiều.
- Mặc quần áo dài tay, đội mũ, đeo kính râm.
- Nếu đã có dấu hiệu, tham khảo bác sĩ da liễu để điều trị sớm, tránh tình trạng nặng hơn do tiếp xúc nắng liên tục.

2. Tổn thương và viêm da

Tổn thương và viêm da là một trong những nguyên nhân phổ biến gây tăng sắc tố da, được gọi là tăng sắc tố sau viêm (post-inflammatory hyperpigmentation - PIH). Đây là tình trạng da sản xuất thừa melanin sau khi lành vết thương, dẫn đến các vùng da thâm sẫm màu hơn so với vùng xung quanh.

Khi da bị tổn thương (như mụn, vết cắt, bỏng, côn trùng cắn) hoặc viêm (do eczema, vảy nến, dị ứng), cơ thể kích hoạt phản ứng miễn dịch để chữa lành. Quá trình viêm này kích thích các tế bào melanocyte (tế bào sản xuất melanin) tăng cường sản xuất và giải phóng melanin thừa vào lớp biểu bì hoặc hạ bì da. Melanin tích tụ gây ra các đốm thâm, đặc biệt ở người có làn da tối màu hơn (da loại IV-VI theo thang Fitzpatrick), vì họ có melanocyte hoạt động mạnh hơn. Nếu tổn thương ở lớp biểu bì (nông), đốm thâm có thể mờ dần theo thời gian; nhưng nếu ở lớp hạ bì (sâu hơn), tình trạng có thể kéo dài hoặc vĩnh viễn.

Cách điều trị và phòng ngừa
Sử dụng kem chứa hydroquinone, axit azelaic, retinoids hoặc vitamin C để ức chế melanin và thúc đẩy tái tạo da. Các phương pháp chuyên sâu như lột da hóa học, laser hoặc microdermabrasion có thể hiệu quả, nhưng cần bác sĩ da liễu tư vấn.

Bên cạnh đó, trị viêm sớm, tránh nặn mụn hoặc cào xước da. Sử dụng kem chống nắng hàng ngày để ngăn melanin tích tụ thêm. Chăm sóc da nhẹ nhàng với sản phẩm không kích ứng.

3. Thay đổi nội tiết tố

Các hormone như estrogen và progesterone có thể kích thích các tế bào melanocyte tăng sản xuất melanin, dẫn đến tích tụ sắc tố thừa trên da. Khi nội tiết tố mất cân bằng (tăng hoặc giảm đột ngột), melanin phân bố không đều, gây ra các mảng tối trên mặt, cổ hoặc tay. Tiếp xúc nắng có thể làm trầm trọng thêm, vì UV kích thích melanin kết hợp với hormone.

Cách điều trị và phòng ngừa
- Kem bôi chứa hydroquinone, tranexamic acid, hoặc retinoids để ức chế melanin; laser hoặc lột da hóa học cho trường hợp nặng. Cần điều chỉnh nội tiết tố dưới sự hướng dẫn của bác sĩ nội tiết hoặc da liễu.
- Sử dụng kem chống nắng hàng ngày, tránh nắng cao điểm; duy trì lối sống lành mạnh để cân bằng hormone (chế độ ăn, tập luyện, giảm stress). Nếu nghi ngờ rối loạn nội tiết, kiểm tra hormone máu sớm.

4. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể gây tăng sắc tố da (hyperpigmentation) như một tác dụng phụ, chiếm khoảng 10-20% các trường hợp tăng sắc tố da không rõ nguyên nhân. Tình trạng này thường do tích tụ melanin, thuốc hoặc các chất khác trong da, và có thể tệ hơn khi tiếp xúc nắng. Không phải ai cũng gặp phải, phụ thuộc vào liều lượng, thời gian dùng và loại da (dễ gặp hơn ở da sẫm màu hoặc người châu Á, châu Phi).

Thuốc kích thích sản xuất melanin thừa hoặc tích tụ thuốc/sắc tố trong da. Thường kết hợp với viêm da hoặc tiếp xúc UV, dẫn đến tăng sắc tố sau viêm. Một số thuốc gây màu đặc trưng: xanh xám (amiodarone, minocycline), nâu (antimalarials), hoặc đỏ/vàng (clofazimine).

Cách xử lý và phòng ngừa
- Ngừng thuốc: Thường làm mờ dần tình trạng, nhưng có thể kéo dài hoặc vĩnh viễn ở một số trường hợp.
- Điều trị: Kem chứa hydroquinone, retinoids, axit azelaic; lột da hóa học hoặc laser.
- Phòng ngừa: Sử dụng kem chống nắng phổ rộng, tránh nắng; theo dõi da khi dùng thuốc dài hạn.

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng tăng sắc tố da. Để cải thiện và giúp làn da trở nên sáng mịn hơn, cần một chế độ chăm sóc da tỉ mỉ cũng như lịch sinh hoạt đều đặn và khoa học. Chăm sóc da cần kiên trì và lâu dài để đạt hiệu quả.